Orta Asya Türk Devletlerinde Kültür Ve Uygarlık, Devlet Yönetimi 6.Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Notları

ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK

 DEVLET YÖNETİMİ

   Orta Asya Türk devletlerinde hükümdarlar; kağan, han, hakan, ilteber, ilteriş, idikut gibi unvanlar almışlardır. Örneğin; Göktürkleri ikinci defa bir-araya getiren Kutluk Han'a, devleti derleyip topar­layan anlamına gelen "ilteriş" unvanı verilmiştir.

   Kağanın temel görevi ülkede otorite ve birliği kurarak halkın ihtiyaçlarını karşılamaktır. Kağan'ın dışında ülke yönetiminde eşi, Hatun da etkilidir. Hatun gerektiğinde ülke yönetimine vekillik yapar hatta elçi bile kabul ederdi.

Egemenlik Anlayışı

     Türkler Gök-Tanrı dinine inanmışlardır. Türklerin inancına göre, yönetme yetkisi hükümdara Gök-Tanrı tarafından verilmiştir, "kut" adı verilen bu yetkinin kişinin kanında dolaştığına inanılmıştır. Bu anlayı­şa göre ülke hanedan üyeleri arasında paylaşıla­rak yönetilmiştir. Ama sürekli yaşanan taht kavga­ları sonucu devletler kısa sürede zayıflayıp yıkıl­mıştır.

     Egemenlik anlayışını ortaya koyan, "Ülke, hane­dan üyelerinin ortak malıdır." cümlesidir. Bu anlayışta tahta kimin çıkacağı belirgin olmadığı için çok zorlanılmıştır.

Siyasi Yapı

     Orta Asya'da Türk devletlerinde ülke, hanedan üyelerinin ortak malıydı ve paylaşılarak yönetilirdi.

     Uygulanan yönetim şekillerinden biri olan "ikili yönetim" de ülkenin hanedanın ortak malı olması anlayışına bağlı olarak ortaya çıkmıştır. Buna göre, ülke doğu ve batı olmak üzere iki merkeze ayrılmıştır. Doğu, kutsal sayılan taraf olduğu için Kağana; batı taraf ise "yabgu" denilen birine bırakılmıştır. Yönetimde, batıyı yöneten yabgu iç işlerinde serbesttir ama dış işlerde kağana bağlıdır.

     Gerek "kut" anlayışı gerekse "ikili yönetim" uygu­laması merkezi otoriteyi bozmuş, Türk devletlerini zayıflatmıştır.

Orta Asya devletlerinin yapılanmasında kağanın yanında bir de meclis bulunmuştur. Kurultay (Kengeş) adı verilen bu mecliste devlet meseleleri görüşülüp karara bağlanırdı. Alınan kararların kağana onaylatılması zorunlu olduğundan bu meclis danışma meclisiydi.

Sosyal Yapı

     Orta Asya Türklerinin yaşamlarının her alanına etki eden Bozkır kültürü ve yarı göçebe yaşam tar­zı, özellikle sosyal yapıyı şekillendirmiştir. Yaşa­dıkları coğrafyanın zor şartları karşısında ayakta kalabilmek için Türk toplulukları, teşkilatçı bir karakter kazanmışlardır. Hem siyasi hem de sosyal hayatın teşkilatlı düzeni, Türklerin tarih boyunca pek çok devlet kurmalarının temel sebe­bidir.

    Eski Türklerde sosyal yapının temeli aileye da­yanmaktadır. Oğuş denilen ailelerin birleşmesiyle urug adı verilen sülaleler oluşmaktadır. Urugların birleşmesiyle boylar, boyların bir araya gelmesiyle budun denilen millet meydana gelmektedir. Mille­tin siyasi teşkilatlanmayı gerçekleştirmesiyle de il denilen devlet oluşturulurdu.
İpek Yolu’nda Türkler Ünitesi

Benzer Yazılar