Çok Partili Hayata Geçiş - 8. Sınıf İnkılap Tarihi Ders Notları

ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ

İlk TBMM'de Gruplar

Ø  İlk TBMM'de bütün milletvekillerinin ortak amacı vatanın iş­galden kurtarılması olduğu için partileşmeye gidilmedi.

Ø  İlk TBMM'de Islahat Grubu, İstiklal Grubu, Tesanüt Grubu gi­bi gruplar vardı.

Ø  Mustafa Kemal Paşa'nın öncülüğünde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu kuruldu.

Ø  Mustafa Kemal Paşa taraftarlarına I. Grup, karşı olanlara ise II. Grup dendi. II. Grup saltanat ve hilafet taraftarı idi.

HALK PARTİSİ'NİN KURULUŞU 9 Ağustos 1923

Ø  Mustafa Kemal Paşa'nın öncülüğünde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk grubu temel alınarak kuruldu.

Ø  Parti 1923-1950 yılları arasında tek başına iktidarda kaldı.

Ø  Bu süre içinde;

ü  Mustafa Kemal Paşa 1923- 1938

ü  İsmet İnönü                 1938-1950

ü  hem cumhurbaşkanlığı hem de genel başkanlık yaptılar.

ü  Yapılan inkılaplar parti programına dayanarak gerçekleştiril­miştir.

ü  Halk partisi ekonomide devletçiliği savunmuştur.

ü  Türkiye'de kurulan ilk siyasi partidir.

ü  Halk partisi 14 Mayıs 1950'de yapılan seçimleri kaybetti ve yönetimi Demokrat Parti aldı.

ORDUNUN SİYASETTEN AYRILMASI 10 Aralık 1924

ü  ve II. TBMM döneminde milletvekilliği ile komutanlık aynı kişide bulunabiliyordu.

ü  Mustafa Kemal Paşa ittihatçılarda gördüğü ordu-politika ilişki­sinin Cumhuriyet döneminde de devam etmesini istemiyordu.

ü  1924 yılı Ekim ayı sonlarında Kazım Karabekir Paşa, Ali Fu­at Paşa, Refet Paşa gibi komutanlar birliklerinin başından ay­rılarak      Ankara'ya geldiler. Bu gelişmeler üzerine milletvekilli­ğiyle askerliğin aynı kişide bulunamayacağına dair kanun ka­bul edildi.

ü  Böylece ordu siyasetten ayrıldı.

TERAKKİPERVER CUMHURİYET PARTİSİ 17 KASIM 1924

Ø  Partinin genel başkanı Kâzım Karabekir Paşa'dır.

Ø  Kurucuları milli mücadelenin önde gelen isimleridir. Rauf (Or-bay) Bey, Ali Fuat (Cebesoy) Paşa, Refet (Bele) Paşa, Ad­nan (Adıvar) Bey gibi

Ø  Türkiye'de Halk partisinden sonra kurulan ikinci parti, Cum­huriyetin ilanından sonra kurulan ilk partidir.

Ø  İlk muhalefet partisidir.

ð   Ekonomide liberal düşünceyi savunmuştur.

ð  Dini inançlara saygılı olmayı ilke olarak kabul etmiştir.

Ø  Terakkiperver Cumhuriyet Partisi'nin muhafazakar ve dini inanç!ara saygılı bir siyaset izlemesi yeni rejime karşı olanla­rın bu partide yer almalarına neden oldu.

Ø  Terakkiperver Cumhuriyet partisi Şeyh Said isyanı ile ilgisi olduğu gerekçesiyle kapatıldı. (5 Haziran 1925)

Ø  Çok partili hayata geçişte ilk deneme başarısızlıkla sonuçlandı.

ŞEYH SAİD İSYANI 13 ŞUBAT 1925

SEBEPLERİ

Ø  Şeyh Said'in yeni rejime karşı olması

Ø  İngilizlerin kışkırtmaları

Ø  Terakkiperver Cumhuriyet Partisi'nin kurulması

ü  Diyarbakır'da başlayan isyan çok geniş bir alana yayıldı.

ü  İsyanı bastıramayan Fethi (Okyar) Bey hükümeti istifa etti, yeni hükümeti İsmet Paşa kurdu.

ü  Alınan tedbirlerle Şeyh Said isyanı bastırıldı.

SONUÇLARI

ü  Takrîr-i Sükun Kanunu çıkarıldı. (4 Mart 1925)

-       Bu kanunla basına sınırlama getirildi.

-       Hükümetin eleştirilmesi yasaklandı.

-       Bu kanun 1929'a kadar yürürlükte kaldı.

ü  İsyan bölgelerine İstiklal mahkemeleri gönderildi.

ü  Yeni rejime yönelik ilk isyandır.

ü  Terakkiperver Cumhuriyet Partisi kapatıldı.

ü  İlk demokrasi denemesi başarısızlıkla sonuçlandı.

ü  İngiltere Musul konusunda önemli bir avantaj elde etti.

MUSTAFA KEMAL PAŞA'YA SUİKAST GİRİŞİMİ 16 HAZİRAN 1926

ü  Eski ittihatçılarla yeni rejime karşı olanlar Mustafa Kemal Pa­şa'ya bir suikast düzenleyerek iktidarı ele geçirmeyi planladı­lar.

ü  Suikast yeri olarak İzmir seçildi.

ü  Suikast gerçekleşmeden ortaya çıkarıldı.

ü  Olayı planlayanlar İzmir İstiklal mahkemesinde yargılanarak ağır cezalara çarptırıldılar. .

ü  Mustafa Kemal Paşa "Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır. Fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır." demiştir.

SERBEST CUMHURİYET PARTİSİ 12 AĞUSTOS 1930

ü  1929'da bütün dünyada başlayan ekonomik bunalım Türki­ye'yi de etkiledi.

ü  İktidardaki Cumhuriyet Halk Partisi'ne karşı tepkiler artmaya başladı.

ü  İktidar partisinin denetlenebilmesi ve demokrasinin tam ola­rak yerleşebilmesi için yeni bir partiye ihtiyaç duyuldu.

ü  Mustafa Kemal Paşa'nın isteğiyle Fethi (Okyar) Bey'in baş­kanlığında Serbest Cumhuriyet Partisi kuruldu.

ü  Serbest Cumhuriyet Partisi ekonomide liberalizmi savunu­yordu.

ü  Zamanla partiye inkılap karşıtları girmeye başladı.

ü  Fethi Bey kontrolü kaybedeceğini anlayınca partiyi feshetti. (17 Kasım 1930)

MENEMEN OLAYI 23 Aralık 1930

ü  Derviş Mehmet ve adamları Menemen'de olay çıkardılar.

ü  Olayı bastırmak isteyen asteğmen Kubilay öldürüldü.

ü  Alınan tedbirlerle isyan bastırıldı.

ü  Olayı çıkaranlar İstiklal mahkemelerinde yargılanarak ağır cezalara çarptırıldılar.

ü  Menemen olayı rejime yönelik ikinci harekettir.

ü  Serbest Cumhuriyet Partisi'nin feshedilmesindeki haklılık an­laşılmıştır.

ü  1946'ya kadar çok partili hayata geçilmesi gecikmiştir.

ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİLEMEMESİNİN SEBEPLERİ

ü  Yeni rejimin yerleştirilmek istenmesi

ü  Halkın çok partili hayata hazır olmayışı

ü  Yeni bir dünya savaşının çıkma ihtimali

ü  Lozan'dan kalan bazı sorunların çözülmek istenmesi (Hatay-Boğazlar)

ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ 1946

Ø  II. Dünya savaşından sonra bir çok ülkede demokrasi hakim olmaya başladı.

Ø  Savaşı kazanan ülkeler de demokrasi ile yönetilen ülkelerdi,

Ø  Dünya barışını korumak için savaştan sonra Birleşmiş Millet­ler kuruldu.

Ø  Türkiye'nin de dünya devletleri içerisinde yerini alabilmesi için çok partili hayata geçmesi gerekiyordu.

Ø  1946'da Cumhuriyet Halk Partisi'nden ayrılan Adnan Mende­res, Celal Bayar, Refik Koraltan ve Fuat Köprülü Demokrat Parti'yi kurdular.

Ø  1946'da "açık oy, gizli sayım" sistemine dayalı yapılan seçimi Cumhuriyet Halk Partisi kazandı.

Ø  14 Mayıs 1950'de "gizli oy, açık sayım" sistemiyle yapılan se­çimi Demokrat Parti büyük bir çoğunlukla kazandı.

Ø  Demokrat Parti 1950-1960 yılları arasında Türkiye'yi idare etti.

Ø  Bu dönemde Cumhurbaşkanı - Celal Bayar, Başbakan - Adnan Menderes TBMM Başkanı - Refik Koraltan