Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası:1930-1939 Dönemi 8. Sınıf İnkılap Tarihi Ders Notları

1930-1939 DÖNEMİ

ü  1929'da başlayan dünya ekonomik bunalımı liberal eğilimle­re karşı tepkilere neden olmuş, otoriter rejimler güçlenmiştir. (Komünizm, Faşizm, Nazizm gibi)

ü  Almanya ve İtalya'nın saldırgan politikaları Türkiye'nin dış güvenliğini tehlikeye düşürmüş ve ittifak arayışlarına yönelt­miştir. 

TÜRKİYE'NİN MİLLETLER CEMİYETİ'NE GİRMESİ

 18 Temmuz 1932

Ø  Cemiyet I. Dünya Savaşı'ndan sonra uluslar arası sorunları  barışçı yollarla çözümlenmesi   için itilaf devletleri tarafından kurulmuştur.

Ø  Türkiye, dünya barışına verdiği önemi göstermek ve yurtta sulh, cihanda sulh ilkesini gerçekleştirmek amacıyla Milletler Cemiyeti'ne üye oldu.

BALKAN ANTANTI - 9 Şubat 1934

Ø  Dünya Savaşı'ndan sonra imzalanan antlaşmalar kalıcı bir barış sağlayamamıştır.

Ø  Avrupa'da devam etmekte olan silahlanma yarışı ve Almanya ile İtalya’nın yayılmacı politikaları  Balkanları ve Orta Doğu'yu tehdit etmekteydi.

Ø  Bu gelişmeler karşısında Milletler Cemiyeti kuruluş amacına uygun olarak devletler arası anlaşmazlıkları çözmede etkisiz kalmıştır.

Ø  Bu gelişmeler üzerine Türkiye, Yunanistan,Yugoslavya ve Romanya arasında Balkan Antantı imzalanmıştır.

Ø  Bu antlaşmayla Balkan ülkeleri karşılıklı olarak sınırlarını güvence altına almayı ve çıkabilecek tehlike-leri birlikte önlemeyi amaçlamışlardır.

Ø  Bulgaristan Balkanlardaki emellerinden dolayı ittifaka katıl­mamıştır.

Ø  Arnavutluk ise İtalya'dan çekindiği için tarafsız kalmıştır.

Ø  Türkiye, Balkan Antantı'nı imzalayarak batı sınırını güvence altına almıştır.

Ø  Dünya Savaşı'nın çıkması üzerine ittifak dağılmıştır.

MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ – 20 Temmuz 1936

ü  Lozan'da Boğazlar sorunu Türkiye'nin aleyhine çözümlen­miş, tam egemenlik hakkı verilmemişti.

ü  Lozan Barış Antlaşması'nda Boğazların yönetiminin Türkiye'nin başkanlığını yapacağı uluslararası

ü  komisyona verilmesi ve Boğazların her iki yakasında asker bulundurmaması Türkiye'nin Boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını sınırlandırmaktaydı.

ü  1930'lu yıllarda Almanya'nın hızla silahlanması, İtalya'nın Habeşistan'ı işgali, Japonya'nın Mançurya'ya saldırması kar­şısında Milletler Cemiyeti hiçbir şey yapamadı.

ü  Türkiye'nin isteği ile İsviçre'nin Montrö şehrinde bir konferans toplandı.

ü  Konferansa katılanlar;

ü  Türkiye - Yunanistan - İngiltere - Fransa - Sovyet Rusya -Yugoslavya - Japonya

ü  İtalya 1938'de bu sözleşmeyi imzalamıştır.

ü  Rusya'nın karşı çıkmasına rağmen İngiltere ve Fransa'nın desteğiyle Türkiye'nin boğazlardaki hakimiyeti kabul edildi.

ü  Boğazlar komisyonu kaldırılarak yetkileri Türkiye'ye devredildi.

ü  Ticaret gemileri serbest geçebilecekti.

ü  Boğazların iki yakasındaki askersiz yerlere asker yerleştirile­bilecekti.

ü  Barış zamanında ticaret gemilerinin geçişine izin verilecek,

ü  Savaş gemilerinin geçişine sınırlandırmalar getirilecek,

ü  Savaş durumunda Türkiye isterse Boğazları kapatabilecektir.

      Önemi:

ü  Boğazlar kesin olarak Türkiye'nin kontrolüne girdi.

ü  Türkiye'nin Akdeniz'deki güvenliği artmıştır.

ü  Boğazlar Sorunu, Misakı Millî'ye uygun bir şe­kilde çözüme kavuşturulmuştur.

SADABAT PAKTI (8 Temmuz 1937)

ü  1935 yılında İtalya’nın Habeşistan'a saldırması, Akdeniz ve Ortadoğu güvenliğinin tehlikeye düşmesine neden olmuştur.

ü  Bu yüzden Balkan Antantı'na benzer bir ant­laşmanın Orta Doğu'da da gerçekleştirilmesi için faa­liyetlere başlanmıştır.

ü  Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında Sa­dabat Paktı imzalanmıştır.

ü  Bu antlaşmaya göre üye ülkeler;

ü  Karşılıklı olarak birbirlerinin sınırlarına saygılı olmayı,

ü  İç işlerine karışmamayı,

ü  Ortak çıkarlar doğrultusunda dostluk ve iş bir­liklerini geliştirmeyi kabul etmiştir.

ü  Bu antlaşma ile Türkiye, doğu sınırlarının gü­venliğini sağlamış oldu.

HATAY SORUNU VE SONUCU -  1939

ü  1921 yılında TBMM ile Fransa arasında imza­lanan Ankara Antlaşmasıyla Hatay, Fransa mandası durumundaki Suriye sınırlarında kalmıştır.

ü  Ayrıca burada yaşayan Türklere geniş haklar tanınmış ve bölgede özerk bir yönetim uygulanmıştır. Hatay'ın Türk toprakları dışında kalması Misakı Millî’den taviz verildiği anlamına gelmekteydi.

ü  Mustafa Kemal bu yüzden Hatay'ın anavatana katılması gerektiğini savunmuş ve çeşitli girişimlerde bulunmuştur.

ü  M. Kemal Adana'da yaptığı bir konuşmada, "Kırk asırlık Türk yurdu, düşman elinde esir kalamaz." diyerek ileride Hatay'ın ana vatana katılacağının müj­desini vermiştir.

ü  1936 yılında Fransa, Suriye'deki manda yöne­timine son verdi ve buralardan çekildi. Ancak Hatay'ın durumu belirsizliğini korudu.

ü  Bunun üzerine Türkiye, Milletler Cemiyetine başvurarak sorunun çözülmesini istemiştir.

ü  Türkiye ile Fransa arasında yapılan ikili görüş­melerden sonra Türkiye'nin önerdiği, "Hatay'ın gele­ceğini buradaki halkın belirlemesi" ilkesi kabul edildi.

ü  Hatay'da bağımsız bir Türk devletinin kurulması kararlaştırıldı.

ü  Bir anayasa hazırlandı ve seçimler yapıldı. Ardından Hatay Bağımsız Cumhuriyeti kuruldu. (2 Eylül 1938).

ü  Misak-ı Milli'ye son katılan toprak Hatay'dır.

ü  Bağımsız Hatay Cumhuriyeti'nin devlet başkanlığını Tayfur Sökmen yapmıştır.