Kan Uyuşmazlığı, Kan Uyuşmazlığının Özellikleri, Kan Uyuşmazlığının Nedenleri (Fen ve Teknoloji Dersi Konu Anlatım)
Kan uyuşmazlığı" genel kanının aksine, karı koca arasında değil, gebelik döneminde anne ile karnındaki bebeği arasında söz konusu olabilen normal dışı bir durumdur. Hangi kan grupları arasında ve nasıl bir uyuşmazlık olduğunu anlatmadan önce kangruplarını tanımlamak gerekir. Kanımızda oksijen taşımakla görevli kırmızı kan hücrelerinde bulunan proteinler esas alındığında klasik olarak dört ana kan grubu tanımlanır: "A", "B", "AB" ve "O" grubu .. Bir de "Rh" söz konusudur. Birey, "D" proteinine sahipse Rh pozitif (+), değilse Rh negatif (-) olarak ifade edilir. Rh (-) kişilerin vücudunda D proteini hiç yoktur vebağışıklık sistemi için tamamen yabancı bir maddedir.
Bebeğin kan grubu faktörlerinden bazıları annenin kan grubu faktörleri ile uyuşmuyorsa, bebeklerde kan uyuşmazlığı denilen, genellikle doğumdan hemen sonra kansızlık ve sarılık yapabilen bu hastalık görülebilir. Bu hastalık nedeniyle oluşabilecek kansızlık ve sarılık bebekte ağır hastalıklara veya zeka geriliğine neden olabilir. Kan uyuşmazlığı genellikle ilk gebelik sırasında görülmez. Doğumlardan hemen sonra bu hastalık için koruyucu aşının anneye yapılması ile sonraki gebeliklerde koruma sağlanır. Büyüklüğü 7 haftayı geçen her gebeliğin sonlanmasında da (örneğin kürtajlar ve düşükler) bu aşı ihmal edilmemelidir.
Kan Uyuşmazlığı Nasıl Oluşur?
Bebeğin kan grubu özellikleri anne karnında yaklaşık 7 haftalıkken diğer her türlü kalıtımsal özellik gibi baba ve annenin kan gruplarının birleşmesinden oluşacaktır. Her insanın kan gruplarını oluşturan genler bir çifttir ve bu iki genin ortak çalışması ile kan grubu belli olur. Bu genler tek başlarına "A", "B" veya "O" gruplarıyla Rh "+" veya "-" faktörlerini ayrı olarak taşırlar. Örneğin kan grubu "Rh(+)" olarak bulunan bir kişinin genleri "(+)-(-)" veya "(+)-(+)" biçiminde oluşmuş olabilir.
Bebekler anne ve
babaya ait genlerden (toplam dört gen) gelen bilgilere göre rastlantısal olarak
alırlar, bu yüzden kan grupları anne-babadan farklı olabilir. Bu biçimde
örneğin babasının kan grubu "Rh(+)" ve annesinin kan grubu
"Rh(-)" olan bir bebeğin kan grubu "(+)-(-)" veya
"(-)-(-)" olabilir. Aynı anne-babadan doğmuş diğer bebekler de baba
veya annenin her seferinde başka genlerini alabileceğinden başka bir kan
grubuna sahip olabileceklerdir. Böylece aile içinde kardeşlerin kan grupları
oldukça farklı olacaktır. (Lütfen yandaki grafiği inceleyin)
Annenin kan grubu
Rh negatif veya O grubu ise ve annenin bebeğinin kan grubu farklı olursa
"kan uyuşmazlığı" vardır denir. Bebek kan grubundaki Rh faktörü de A,
B ve O grupları gibi baba ve anneden gelen genlerdeki bilgiye göre saptanır.
Annesi Rh negatif ve babası Rh pozitif olan bebeklerin kan grubu Rh pozitif
olursa, bu kan grubu anneninkinden farklı olduğu için kan uyuşmazlığı riski
vardır. Fakat daha az sıklıkla bebeğin babası Rh pozitif olsa bile bebek Rh
negatif olabilir. Bu durum ancak doğumda anlaşılır ve bu durumda kan
uyuşmazlığı oluşmayacaktır. Özet olarak anne kan grubu Rh negatif veya
"O" ise ve babadan gelen genler yüzünden bebeğin kan grubu Rh pozitif
veya "A", "B" veya "AB" ise bu durumda kan uyuşmazlığı
hastalığı beklenmelidir. Özellikle Rh uygunsuzluğu önemlidir, yani daha ağır
sarılık ve kansızlıklara neden olabilir. Bu yüzden Rh uygunsuzluğu durumlarına
çok dikkat edilmelidir. Annenin Rh pozitif ve babanın Rh negatif olduğu
durumlarda kan uyuşmazlığı oluşmayacaktır.
Kan grubu
uyuşmazlığı olan gebeliklerde, anne karnında ve özellikle doğum sırasında
bebeğe ait kan hücreleri anneye plasenta (halk arasında "bebeğin
sonu" denilen organ) yoluyla geçebilir. Bu geçiş sonrasında annede bebeğin
kan hücreleri yabancı bir madde olarak algılandığından bazı bağışıklık sistemi
maddeleri (yani antikorlar) salgılanır. Bu maddeler bebeğe yine plasenta
yoluyla geçerek bebeğe ait kan hücrelerini parçalar. İlk doğum sırasında oluşan
bu maddeler bebek doğmuş olduğundan etkileyemez. Fakat daha sonraki gebelikler
sırasında anne vücudunun bağışıklık sistemi yeniden çalışmaya başlar. Daha anne
karnındayken bebeğe geçen bu maddeler bebek kan hücrelerini parçalamaya başlar.
Böylece "etkilenmiş kan uyuşmazlığı" durumu oluşur.
Kan
Uyuşmazlığının Önlenmesi
Kan uyuşmazlığı
hastalığı, aşı yaptırmayan ailelerde özellikle 3–4 doğumdan sonra her bebekte
görülmeye başlar. Kan uyuşmazlığının böylece anne vücuduna bir kez
yerleşmesinden sonra tedavisi yoktur. Bu nedenle koruyucu önlemler almak çok
gereklidir. Kan uyuşmazlığı tipine göre belirtiler ve önleyici tedbirler
farklıdır. ABO gruplarına ait uyuşmazlık daha hafif geçer fakat Rh uygunsuzluğu
çok ağır hastalıklara neden olabilir. Doğum öncesi izlemeler sırasında her gebe
kadının kan grubu doğumdan önce öğrenilmelidir. Rh negatif bulunan annelerin
eşlerinin kan grupları da öğrenilerek kan uyuşmazlığı açısından önlem alınmalıdır.
Günümüzde yapılan uygulama ile 28 haftalık gebelik sırasında ve bebek kan grubu
Rh pozitif olarak bulunursa doğumdan hemen sonra gerekli olan aşının
yapılmasıyla bu hastalık neredeyse tamamıyla önlenebilmektedir. ABO kan grubu
uyuşmazlığı belirtileri bebeklerde çok hafif görülür ve bunun için pratikte aşı
yapılması gerekmez.
Kan uyuşmazlığı
aşılarının yapılmaması daha sonraki gebeliklerde sorunlar çıkmasına neden
olabilir. Böyle oluşan bazı ağır durumlarda bebekler anne karnında
kaybedilebilmektedir. Ağır kan uyuşmazlığı hastalığı durumlarında anne
karnındaki bebekte kansızlık, sarılık, vücudunda su toplanması gibi belirtiler
oluşur. Bebek doğduğu anda sarıdır. Bu bebeklerin tedavisi fototerapi (Işın
tedavisi) veya kan değiştirilmesi ile yapılmaktadır. Fakat uzun süreli ağır
sarılık durumları bebek beyninde ve diğer organlarında geri döndürülemeyen ağır
zedelenmelere neden olabilir.
0 yorum:
Yorum Gönder