Toprak ve Toprak Erozyonu 6.Sınıf Fen ve Teknoloji Ders Notu

ÖĞRENME ALANI : DÜNYA VE EVREN

ÜNİTE 8 : YER KABUĞU NELERDEN OLUŞUR?

C-TOPRAK VE TOPRAK EROZYONU (3 SAAT)

1-Toprak

2-Toprağın Oluşumu

3-Toprak Oluşumuna Etki Eden Faktörler

4-Kayaçların Çözülmesi

5-Toprağın Tabakaları

6-Toprak Çeşitleri

7-Erozyon (Toprak Erozyonu)

C-TOPRAK VE TOPRAK EROZYONU :

1-Toprak:

Yer kabuğundaki kayaçların üzerini örten ince tabakaya toprak denir. Toprak, yerkabuğunu oluşturan kayaçların aşınması ile ortaya çıkan minerallerden ve canlı kalıntıları olan organik maddelerden oluşur. Toprağın içinde geniş bir canlılar topluluğu bulunur ve toprak, bitkilerin yaşamasını ve beslenmesini sağlar.

2-Toprağın Oluşumu :

Toprak, uzun yıllar süren bir değişim süreci sonucu oluşmuştur. Toprağın oluşabilmesi için öncelikle yeryüzündeki kayaçların çözülmesi yani kayaçların parçalanıp ufalanması yani küçük parçalara ayrışması gerekir. Kayaçlar; sıcaklık değişimi, yağış ve rüzgar gibi dış olayların etkisi altında zamanla değişikliğe uğrayarak paslanmış, çürümüş gibi bir görünüm alır. Zamanla kayaçları oluşturan mineraller arasındaki bağ gevşer ve kayaçlar küçük parçalara ayrılır, ufalanır. Kayaçların küçük parçalara ayrılmasına çözülme denir. Çözülmeye uğrayan kayaçların yüzeyi zamanla, mineraller, canlı kalıntıları ve mikroorganizmalardan oluşan bir örtüyle kaplanır.

3-Toprak Oluşumuna Etki Eden Faktörler:

Toprak oluşumuna etki eden faktörler:

▪ İklim koşulları,

▪ Ana kayanın özellikleri,

▪ Bitki örtüsü,

▪ Eğim koşulları,

▪ Oluşum süresidir.

4-Kayaçların Çözülmesi :

Kayaçların küçük parçalara ayrılmasına çözülme denir. Toprağın oluşabilmesi için kayaçların çözülmesi gerekir. Kayaçların çözülmesi üç yolla gerçekleşir.

a) Fiziksel (Mekanik) Çözülme :

Kayaçların, kimyasal yapıları değişmeden, yalnızca fiziki yapılarında görülen parçalanma, ufalanma ve ayrışma olayıdır. Fiziksel çözülme, daha çok aşırı sıcaklık farkı görülen yerlerde, kayaçların gündüzleri aşırı sıcaktan genleşmesi, geceleri de aşırı soğuktan dolayı büzülmesi sonucu gerçekleşir.

b) Kimyasal Çözülme :

Kayaçları oluşturan minerallerin, suyun etkisiyle çözülmesine kimyasal çözülme denir. Kimyasal çözülmede mineraller suda eriyerek kimyasal bileşimlerinin değişmesi sonucu parçalanır, ufalanır ve ayrışır. Sıcaklık farkının az, yağışın bol olduğu alanlarında görülür.

c) Biyolojik Çözülme :

Bitki köklerinin kayaçlardaki çatlakların arasına girerek büyümesi ile kayaçların ufalanmasına katkıda bulunması olayıdır. Diğerlerine göre daha dar kapsamlıdır.

5-Toprağın Tabakaları :

Toprak, özelliklerine ve oluşumuna göre dört tabakadan oluşur.

a) Birinci Tabaka :

Bitki ve hayvan atıklarının çürümesi ile oluşan, organik madde bakımından zengin ve genellikle koyu renkli olan toprağın en üst tabakasıdır. Bitkiler bu tabakada tutunur ve yetişip gelişir. Bitki ve hayvan atıklarının toprakta birikmesiyle oluşan, koyu renkli organik maddeye humus denir. Humus, kayaların ufalanması veya ayrışmasında etkili değildir.

Toprağa verimlilik kazandıran bir maddedir.

b) İkinci Tabaka :

Toprağın birinci tabakasından taşınan, kireçler, killer ve minerallerin biriktiği ham toprak tabakasıdır.

c) Üçüncü Tabaka :

Toprağın oluştuğu ana kayacın özelliğini taşıyan ayrışma tabakasıdır.

d) Dördüncü Tabaka :

Toprağın özelliğini belirleyen ana kayacın bulunduğu tabakadır.

6-Toprak Çeşitleri :

Topraklar, yapılarına göre kumlu, humuslu, killi ve kireçli toprak olarak 4 grupta incelenir.

Toprak çeşitlerinin belirlenmesini sağlayan çeşitli özellikler vardır. Bunlar;

▪ Toprağın sık veya gevşek yapıya sahip olması,

▪ Su geçirgenliği (suyu tutup tutmaması),

▪ Ağır veya hafif yapıda olması,

▪ Rengi ve kokusu,

▪ Taneli yapıda olup olmaması.

a) Kumlu Toprak :

Hafif ve su tutma özelliği olmayan topraklara kumlu toprak denir. Bu tür topraklar suyu kısa sürede tabana ulaştırırlar.

Pamuk, karpuz gibi bitkilerin yetiştirilmesi için kullanılırlar.

b) Humuslu Toprak :

Bitki ve hayvan kalıntılarının çürümesiyle oluşan, koyu renkli, yumuşak ve su tutabilen verimli toprağa humuslu toprak denir. Bu tür topraklar kavrulduğunda içinde canlı kalıntısı bulundurduğu için yanık kokusu verir.

Tarım için en elverişli toprak çeşididir.

c) Killi Toprak :

Ağır, su tutabilen, zor işlenen, kil bakımından zengin olan, asitlerden etkilenmeyen ve ısıya dayanıklı toprak çeşidine killi toprak denir. Killi topraklar kavrulduklarında sertleşirler.

Killi topraklar, kiremit, tuğla, seramik ve çömlek yapımında kullanılırlar.

d) Kireçli Toprak :

Açık renkli, su tutmayan, gevşek yapılı ve yapısında kireç bulunduran toprağa kireçli toprak denir.

Kireçli toprak tarıma elverişli değildir.

7- Erozyon (Toprak Erozyonu) :

Verimli toprak örtüsünün su ve rüzgârın etkisi ile aşınıp taşınması olayına erozyon denir. Erozyon, tabiatın normal süreci içinde meydana geliyorsa normal erozyon; insanın tabiattaki toprak, su ve bitki arasındaki dengeyi bozması sonucu meydana geliyorsa hızlandırılmış erozyon adını alır.

a) Erozyona Neden Olan Faktörler :

1-Bitki örtüsünün olmaması.

2-Meraların aşırı otlatılması.

3-Toprağın aşırı işlenmesi.

4-Arazinin engebeli ve eğimli oluşu.

5-Yamacın eğim ve uzunluğu.

6-Toprağın eğime paralel sürülmesi.

7-Yangınlar ve ani su taşkınları.

8-Yağışların düzensiz olması.

9-Toprak yapısı

10-Dağınık ve düzensiz yerleşme.

b) Erozyonu Azaltan Faktörler :

1-Ağaçlandırma yapılması

2-Meraların aşırı otlatılmaması.

3-Ürünlerin nöbetleşe dikilmesi.

4-Eğimli arazilerde, toprağın eğime dik sürülmesi.

5-Eğimli arazilerde sekiler (taraçalar) yapılması.

c) Erozyonun Zararları :

1-Toprağın verimini düşürür.

2-Çölleşmeye sebep olur.

3-Suları kirletir.

4-Ürün kalitesini düşürür.

5-Toprak ve arazi kaybına neden olur.

6-Toprakların su depolama gücünü azaltır.

7-Toprağın işlenmesini güçleştirir.

d) Erozyon Çeşitleri :

1) Su Erozyonu :

Yağmurun, araziler üzerinde oluşturduğu yüzeysel akışlar ve akarsuların etkisiyle toprağın aşınması ve taşınması olayıdır. Ayrıca denizlerde oluşan dalgaların, kıyılardaki kayalara çarpması ve bu kayaları aşındırması ve taşıması da bir su erozyonudur.

Su erozyonu iki aşamalıdır. Önce yağmur damlalar sayesinde toprak çözünür. Daha sonra biriken yağmur sularıyla çözünen bu toprak eğim yönüne doğru taşınır.

2) Rüzgâr Erozyonu :

Rüzgâr sayesinde toprağın aşınması ve taşınması olayıdır. Rüzgâr erozyonu sonucu verimli toprakların kaybı, buharlaşmanın hızlanmasıyla toprak nemliliğinin azalması, bitki büyümesinin yavaşlaması, ulaşımın aksaması ve verimin düşmesi gibi olumsuzluklar ortaya çıkar. Taşınan kum ve verimsiz toprak, üretken tarım topraklarını kaplayarak, tarım yapılamaz hale getirmektedir.

Yağış, rüzgâr erozyonunda faydalı bir göreve sahiptir. Toprak ıslak veya nemli olunca rüzgârın onu alıp sürüklemesi oldukça güçtür. Fakat toprağın kuru bulunduğu dönemlerde veya yazın rüzgâr etkili olabilir.

Benzer Yazılar