Besinler ve Dengeli Beslenme 5. Sınıf Konu Anlatımı

A. BESİNLER VE DENGELİ BESLENME

Beslenme Neden Gereklidir?

Canlılar beslenemezlerse yaşamlarını sürdüremezler. Tüm canlılar büyüyebilmek ve yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek için beslenir.

• Canlılar, doğduktan sonra büyür ve gelişirler. Büyüyebilmek ve gelişebilmek için ise beslenirler.

Yediğimiz besinlerin bir kısmı vücudumuzun kas ve kemik yapısına katılır. Böylece büyürüz. Dünyaya gelen bebek büyüyerek çocuk olur, çocuk büyüyerek yetişkin olur. Yetişkinler büyümezler.

İnsanlar belli bir yaşa gelince büyümelerini tamamlarlar.

• Canlılar yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek için gerekli olan enerjiyi besinlerden sağlarlar. Organlarımız çalışırken, soluk alıp verirken enerji harcarız. Yürürken, konuşurken, düşünürken

harcadığımız enerji, uyurken harcadığımız enerjiden daha fazladır. Bu nedenle çok hareket ettiğimizde daha çabuk acıkırız. Vücudumuzun enerji ihtiyacı arttığı için beslenme isteği duyarız.

Besinleri Nasıl Elde Ederiz?

Besinlerimizi bitkilerden ve hayvanlardan elde ederiz.

Hayvansal Besinler

·         Et, süt, yumurta

·         inek, koyun, tavuk, balık gibi hayvanlardan et,

·         inek, koyun, keçi gibi hayvanlardan süt (Yoğurt ve peynir, sütten elde edilir.),

·         Tavuk, hindi, kaz, ördek gibi hayvanlardan yumurta elde edilir.

Bitkisel Besinler

Ø  Meyve ve Sebzeler

·         Elma, armut, üzüm, muz, nar, portakal, mandalina vb. meyveler, bu meyvelerin ağaçlarından elde edilir.

·         Pırasa, ıspanak, marul, lahana, domates, salatalık, maydanoz, soğan birer sebzedir.

Ø  Tahıllar: Buğday, arpa, çavdar, yulaf, pirinç, mısır vb.

Ø  Baklagiller: Kuru fasulye, nohut, mercimek, bezelye vb.

Ø  Turunçgiller: Portakal, limon, mandalina, greyfurt vb.

İçerdikleri Maddelere Göre Besinler

Besinler içerdikleri maddelere göre karbonhidratlar, proteinler, yağlar, vitaminler, su ve mineraller olarak gruplandırılır. Besinlerde birçok madde vardır ancak besinler en çok içerdikleri maddeye göre gruplandırılır.

Karbonhidratlar

Hangi Besinlerde Bulunur?

Temel besin maddelerimizdendir. Ekmek, makarna, pilav, süt, bal, meyve çeşitlerinde, tahıllarda, patates ve şeker kamışında bolca bulunur. Karbonhidrat ,çeren maddelere tentürdiyot damlatıldığında rengi mavi \ olur.

Vücudumuzda Ne İşe Yarar?

Karbonhidratlar vücudumuza enerji sağlar. Meyve ve sebzelerde, kepekli ekmekte, yulafta bulunan lif, sindirimi kolaylaştırır. Lif de bir karbonhidrattır.

Proteinler

Hangi Besinlerde Bulunur?

Et, süt, yumurta, yoğurt, balık, peynir gibi hayvansal besinlerde bolca bulunur.

Bitkisel besinlerden

 tahıllar,

baklagiller ve

kuru yemişler protein bakımından zengindir.

 Nitrik asit damlattığımızda rengi sarı olan maddelerde protein vardır.

Vücudumuzda Ne İşe Yarar?

Proteinler, büyüme ve gelişmeyi sağlar. Vücudumuzda oluşan yaraların iyileşmesini

proteinler gerçekleştirir. Bu nedenle proteinler yapıcı ve onarıcı besinler olarak adlandırılır.

Vücudumuzun mikroplara karşı direnci ve zekâmızın gelişmesi için de proteinlere ihtiyaç duyarız.

Büyüme ve gelişme dönemindeki bebekler ve çocuklar yeterince protein almazlarsa büyümeleri yavaşlar ya da durabilir. Çünkü yeterince protein almazsak kemik ve kaslarımız gelişemez.

Yağlar

Hangi Besinlerde Bulunur?

Bitkilerden ve hayvanlardan elde edilir.

Vücudumuzda Ne İşe Yarar?

Vücudumuz, fazla enerji gerektiren işler için gerekli enerjiyi yağlardan sağlar. Yağlar, karbonhidratlardan daha fazla enerji içerir. Fazla yağ vücudumuzda depolanır. Çok yağ ve karbonhidrat tükettiğimizde şişmanlık sorunu yaşarız.

Vitaminler

Hangi Besinlerde Bulunur, Ne İşe Yarar?

A Vitamini —► Havuç, kereviz, domates, taze fasulye, fıstık, avakado, baklagiller, mantar, yumurta, süt, buğday ve cevizde bulunur. Eksikliğinde gece körlüğü, deride kuruma ve pullanma görülür. Kemik ve diş gelişimine katkıda bulunur.

B Vitamini —► Süt ve süt ürünlerinde, kırmızı et, yumurta ve birçok sebzede bulunur. Tahıl ve tahıllardan elde edilen ürünlerde de B vitamini bulunur. B vitaminleri eksikliğinde kansızlık, yorgunluk, deride yaralar gibi rahatsızlıklar oluşur.

C Vitamini —► Turunçgiller, çilek, kuşburrnu, böğürtlen, domates, maydanoz, lahana, patates ve yeşil yapraklı sebzelerde bulunur. Diş ve diş eti sağlığı için gereklidir. Vücudu mikroplara karşı korur.

D Vitamini —► Süt, yumurta, tereyağı, balık ve balık yağı, peynir ve sebzelerde bulunur.

Kalsiyum ve fosforun emilmesini ve kemiklerde depolanmasını sağlar.

D vitamininin ön maddesi besinlerden alınır, güneş ışınları ile D vitamini oluşur. Ancak balık yağıyla doğrudan alabiliriz.

E Vitamini —► Kırmızı et, süt ve süt ürünleri, yumurta, tahıl ve tahıl ürünlerinde bulunur. Eksikliğinde kısırlık, karaciğer, kalp ve damar hastalıkları görülür.

K Vitamini —► Kırmızı et, pirinç, karaciğer, mısır, domates, yeşil sebzeler, muz, şeftali ve çilekte bulunur. Kanın pıhtılaşmasını sağlar. K vitamini eksikliğinde kan pıhtılaşmaz. Yaralanmalarda çok kan kaybedilebilir.

Vitaminler, vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar. Vücudun direncini artırarak hastalıklardan korur. Ayrıca vitaminler büyüme, gelişme ve üremede önemli rol oynar.

VİTAMİNLERİN, KARBONHİDRAT, PROTEİN VE YAĞLARIN AYRAÇLARI

AYIRAÇLAR=İNDİKATÖRLER • Çeşitli maddeleri tanımak varlığını anlamak için kullanılan maddelere ayıraç denir. KARBONHİDRAT ekmek,pilav,makarna,unlu yiyecekler,patates,süt,süt ürünleri,meyveler v.b. • Nişasta + İyot Çözeltisi ------- > Mavi - Mor Renk • Nişasta + Lügol Çözeltisi ------- > Mavi - Mor Renk • Glikoz + Benedict Çözeltisi ----ISI----> Kiremit Kırmızısı Renk • Glikoz + Fehling Çözeltisi -----ISI----> Kiremit Kırmızısı Renk • Selüloz + İyotlu Çinkoklorür------------ >Açık Mavi veya Yeşil Renk • Glikojen +İyot Çözeltisi------------------- >Kahverengi-Kırmızı renk PROTEİN et,süt,yumurta,peynir,bakla,fasülye,nohut,mercimek v.b. • Protein + Nitrikasit ---------ISI------- > Sarı Renk • Protein + Biüret -----------ISI------- > Mor - Menekşe Renk • Protein + Fehling Çözeltisi----ISI----->Menekşe Renk • Protein + Lügol ------------ISI--------- > Sarı Renk YAĞLAR içyağı,kuyrukyağı,zeytinyağı,mısıryağı,pamukyağı,ayçiçekyağı,soyayağı,fındık,ceviz,fıstıkyağı • Yağ + Eter ---------------------> Kağıt üzerinde saydam leke • Yağ + Aseton ------------------> Kağıt üzerinde saydam leke • Yağ + Alkol --------------------> Kağıt üzerinde saydam leke • Yağ +Sudan III ----ISI-------> Kırmızı damlacıklar

Su

Canlılar susuz yaşayamaz. Yemek .yemeden 2 hafta yaşayabiliriz ama 'susuz birkaç gün yaşayabiliriz, ı Vücudumuzun % 70'i sudur. Su içerek [Vücudumuzun su ihtiyacını karşılarız. Her gün 1,5 - 2 litre su içmeliyiz. Meyve ve sebzeleri yediğimizde de vücudumuza su alırız. Yazın terleyerek su kaybettiğimiz için daha çok su içeriz.

Su da vitaminler gibi vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar.

Mineraller

Mineralller, vücudumuza yediğimiz yiyecekler ve içeceklerle girer. Vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar.

Nasıl Beslenmeliyiz?

Yaşamımızı sağlıklı bir biçimde sürdürebilmemiz için dengeli ve sağlıklı beslenmeliyiz. Sağlıklı ve dengeli beslenebilmek için de vücudumuz için gerekli olan tüm maddeleri almalıyız. Enerji veren, yapıcı - onarıcı ve düzenleyici besinlerden belli miktarda yemeliyiz.

Bir günde yememiz gereken besin miktarları besin piramidinde gösterilmiştir.

1.Piramitten de anlaşılacağı gibi bir günde  en çok karbonhidrat içeren besinler yemeliyiz.
Böylece vücudumuzun sağlıklı çalışabilmesi için gerekli enerjiyi sağlamış oluruz. Karbonhidrat en çok ekmek, makarna, pilav, unlu mamuller gibi besinlerde bulunur.

2. Karbonhidratlardan sonra en çok tüketmemiz gereken besinler vitaminler ve minerallerdir.  Bu besinler düzenleyicidir. Vücudumuzun hastalıklara karşı direncini
artırır. Sebze ve meyvelerde bolca bulunur.

3. Üçüncü besin grubu ise proteinlerdir. Proteinler yapıcı ve onarıcıdır. En çok süt ve süt ürünleri ile et ve et ürünlerinde, yumurtada bulunur.

4. Enerji verici yağ ve şekerlerden de yeteri kadar almalıyız.

Bu besinlerden yeterli miktarda yediğimizde enerji ihtiyacımızı karşılar, vücudumuzun diğer işleri için gerekli maddeleri almış oluruz. Buna yeterli ve dengeli beslenme deriz. Dengeli beslenmeye diyet de denir. Diyet sözcüğü çoğu zaman yanlış kullanılır.

Dengeli ve yeterli beslenen birinin günlük menüsü aşağıdaki gibi olabilir.

Sabah

1 bardak süt, 1 adet yumurta, 10 adet zeytin, Bir dilim ekmek, 1 domates

Öğle

Balık, Makarna, Salata, Puding

Akşam

Ezogelin çorba,  Salata, Pilav, 2 adet mandalina

Besin maddeleri vücudumuzda eksik olursa vücudumuzun sağlığı bozulur. Özellikle çocuklar, hızlı büyüdüğü için daha çok protein ve karbonhidrat içeren besinler yemelidir. Yeterli ve dengeli beslenmeyen çocuklarda büyüme yavaşlar, vücut sağlıklı çalışamaz.

Hazır Yiyecekler

Besinlerin çeşitliliği, teknolojik gelişmelerin etkisiyle son yıllarda artış göstermiştir. Hazır gıdalarda çoğunlukla koruyucu, renklendirici, tatlandırıcı katkı maddeleri bulunur. Katkı maddeleri besinlerin doğallığını bozar. Bu besinlerden fazla tüketen insanlarda sağlık sorunları yaşanabilir.

Besin maddeleri alırken,

Ø  İçindekiler bölümünde gıda içerikleri ile ilgili açıklamaları incelemeliyiz.

Ø  Paketin üzerindeki son kullanma tarihlerine bakmalıyız. Tazeliğini yitirmiş, bozulmuş yiyecekler sağlığımıza zarar verebilir; besin zehirlenmesine neden olur.

Ø  Gıda maddelerinde "TSE" damgasının olup olmadığına bakmalıyız. Bu damga ürünün kalitesini gösterir.

Ø  Tarım ve Köy işleri Bakanlığı'nın izninin olup olmadığına dikkat etmeliyiz.

 

Taze Yiyecekler

Sağlığımızı korumak ve sağlıklı yaşamak için taze besinler tüketmeliyiz. Canlı renkli ve diri görünümlü besinler tazedir. Besinleri dokunarak, koklayarak da taze olup olmadığını anlayabiliriz. Meyve ve sebzeleri satın alırken yukarıda anlattığımız özelliklerine bakarak alırız. Bu besinlerin temizliğine dikkat etmeliyiz. Yemeden önce iyice yıkamalıyız. Aksi takdirde vücudumuza bazı mikroplar girerek sağlığımızı bozar.

İlkokul Beslenme Listesi Örneği İçin Tıklayınız

Besinler Konusu Değerlendirme Testi İçin Tıklayınız

Benzer Yazılar