hikaye haritası nedir, hikaye haritası nasıl oluşturulur, örnek hikaye haritaları, birinci sınıflar için hikaye haritası örnekleri, 2. sınıflar için hikaye haritası örnekleri, hikaye haritası formu, hikaye haritası oluşturma,
Giriş
Teknolojik gelişmeler ne kadar hızlı
olursa olsun özellikle ilköğretimde sınıf içerisinde öğretmenin yerini
dolduracak bir teknolojik ürüne henüz sahip değiliz. Bütün ürünler (bilgisayarlar,
ders kitapları vb.) öğretmene yardımcı olan unsurlardır. Öğretmen iyi öğretim
yapmak için bu ürünleri etkili bir şekilde nasıl kullanacağını bilmelidir.
Ders kitapları özellikle gelişmekte olan ülkelerde öğretim sürecinin vazgeçilmez
araçlarıdır. Bu makalede, ilköğretim okulları ders kitaplarındaki metinlerin
önemli bir bölümünü oluşturan hikâyelerin yapısı hakkında bilgi verilerek,
seçilen bir hikâye üzerinde "hikâye haritası" yöntemiyle öğretim üzerinde
durulmuştur.
Hikâye Kavramı Ve Yapısı
Çocuklar okul öncesi eğitim çağından
itibaren hikâye kavramı hakkında çok basit de olsa bir takım bilgilere
sahiptirler. Hatta iki yaş civarında hikâye kavramının çocuklarda oluştuğunu
savunanlar vardır (1, 2). Fakat bu oluşum bilinçli bir oluşum değildir.
Pellegrini ve Galda'ya (3) göre çocuklar sekiz yaş civarında hikâye elementlerinin
tamamını hatırlayabilirler. Çocuklar hikâye kavramını kendilerine anlatılanları
dinlemekle, kendilerinin okuduklarını anlatmakla ve yazmakla zaman içerisinde
aşamalı olarak geliştirmekteler. Okula başlayan çocuklar en azından başlangıçta
söylenen "bir varmış bir yokmuş; develer tellal iken, pireler berber iken"i
ve sonuçta söylenen "onlar muradına ermiş biz çıkalım kerevete" cümlelerini
bilmektedirler. Hikâye haritası hangi bilginin önemli hangisinin önemsiz
olduğunu, çocuğun anlamasına yardımcı olur.
Hikâyeler giriş, gelişme ve sonuç olmak
üzere üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde sahne ve karakterler
tanımlanarak, problemin çerçevesi çizilip, okuyucu hikâyeye motive edilmektedir.
Gelişme
bölümünde,
problem bütün çıplaklığıyla ortaya konmakta ve problemin çözümü sürecinde
ana karakteri engelleyen unsurlar ortaya konmaktadır. Karakter hakkında
daha çok bilgi verilmekte ve bu bölümde okuyucu karakterle ilişki içerisine
girmekte, onu ideal bir tip olarak benimsemeye çalışmakta veya tasvip etmemektedir.
Bu bölüm hikâyenin en uzun bölümüdür. Sonuç
bölümünde ise problem
çözülmekte, dağınık bir şekilde verilen olaylar toparlanmakta ve okuyucu
bu bölümde bir rahatlama içerisine girmektedir. Çünkü okuyucu olayların
akışı içerisinde özellikle gelişme bölümünde duygusal ve zihinsel olarak
etkilenmekte ve bu etkilenme herhangi bir sonuca bağlanmadığı için okuyucuyu
rahatsız etmektedir. İşte sonuç bölümünde bu belirsizlik (rahatsızlığın
kaynağı) ortadan kaldırılmaktadır.
Hikâyelerde genellikle bir çatışma
vardır. Bunu "problem" diye de ifade edebiliriz. Sözü edilen çatışmayı
Lukens (4) dört şekilde ele alıyor;
1) Tabiat ile karakter arasında çatışma,
2) Toplum ile karakter arasında çatışma,
3) Karakterler arasında çatışma,
4) Karakterin kendi iç çatışması.
Hikâyede olayların sıralanışı önemlidir.
"Problem" hikâyenin başlangıcında ortaya konan çatışmadır. "Engeller" karakterin
veya karakterlerin çözmeye çalıştığı problemin çözümünü zorlaştırıcı unsurlardır.
Özellikle gelişme bölümünde yer alırlar. "Doruk" problemin çözülmekte olduğu
en heyecanlı noktadır. Bu kısım gelişme ile sonucu ayıran kısımdır. Bütün
teşebbüsler gerçekleştirilmiş ve problem bir sonuca bağlanmak üzeredir.
Diğer önemli bir unsur da sahnedir.
Hikâyeler akla gelebilecek her yerde gerçekleşebilir. Örneğin değişik iklim
şartlarında gerçekleşebilir. Gece veya gündüz olabilir. Geçmiş, şimdiki
ve gelecek zamanda gerçekleşebilir. Karakterler incelenirken onların neye
benzediği, neler yaptığı, neler söylediği, ve nasıl düşündükleri önemlidir.
"Tema" hikâyenin altında yatan anlamdır. Bazen açıkça ifade edilir bazen
de imâ yoluyla ifade edilir.
Yazarın bakış açısı da ayrı bir unsurdur.
Yazar anlatımını birinci ağızdan ("ben") yapabilir. Herşeyi bilen pozisyonunda
anlatabilir. Bir karakter üzerinde yoğunlaşarak veya karakterlerin üzerinde
durmadan olayları anlatabilir. Bütün bu anlatılanlar bir tablo şeklinde
aşağıda özetlenmiştir.
Öğretim
Metinde ana karakterin belirli bir
süre içerisindeki hareketleri ve yaşantıları kronolojik olarak veriliyorsa
ve açıklamalar grafiklerle, resimlerle veya değişik çizimlerle ifade edilmişse
öğrenme daha kolay ve etkilidir. Bir metin tanımlanmamış ve çok çeşitli
teknik kelimeler içeriyorsa anlaşılması daha zordur.
* Her şeyden önce öğretmen hikâyenin
elementlerini örnek bir metin üzerinde şekillerle öğrenciye göstererek
tanıtmalıdır. Bu işi makalede verilen haritayı kullanarak yapabilir. Elementleri
tanıttıktan sonra öğrencileri, ön bilgilerini öğrenme ortamına getirmeleri
için güdülemelidir. Bir başka ifade ile öğretmen daha önce okunan metinlerle
hikâyenin elementleri arasında ilişki kurmaları için öğrencilere rehberlik
edecektir. Bu ilişki kahramanla benzeşme şeklinde olabilir. Problem, engeller
ve çözüm teşebbüsleri daha önce karşılaşılan türden olabilir ve çocuk yeni
duruma daha çabuk uyum sağlar. Bütün bunlar yeni öğrenilenlerin daha çabuk
ve düzenli olmasına yardımcı olacaktır.
* İkinci iş olarak öğretmen, hikâyenin
elementlerini analiz ettirebilir. Karakterler, problem, problemi çözme
teşebbüsleri, sonuç, ana fikir üzerinde çocukları konuşturabilir. Bu konuşmalar
sırasında öğretmen çeşitli sorular sorarak öğrencilerin olayların nedenlerini
ve niçinlerini anlamalarına yardımcı olur. Çocukların da soru sormalarına
fırsat vererek, onların soru sorma becerilerini geliştirmeye çalışır.
* Metinle ilgili elementleri daha derinlemesine
kavratabilmek için öğretmen bir dizi etkinliklere yer verebilir;
- Hikâyeyi dramatize ettirebilir,
- Anlattırabilir,
- Çeşitli şemalar ve grafikler çizdirebilir,
- Hikâyeyi çocukların kendi cümleleriyle
yeniden yazdırabilir.
* Öğretmen, çocuklarla birlikte yapılan
bütün çalışmaları gözden geçirebilir.
Sınıf içerisinde bireysel farklılıklara
cevap vermek için öğretmen şu yollara başvurabilir. Ögrencilere metni kurallarına
uygun bir şekilde sesli olarak okur. Okuma sırasında mümkün olduğu kadar
karakterleri canlandırır. Her bir öğrenciyi hikâye okuması için teşvik
eder ve kitap temininde gerekli yardımları yapar. Hikâyelerdeki önemli
yerleri dramatize ettirerek, çocukları küçük gruplar halinde çalıştırabilir.
Tablo 1'den hareketle hikâye elementlerini
sıralayarak bir metin üzerinde uygulayalım. Hikâye türü metinler genel
olarak aşağıdaki elementleri içermektedir.
1) Sahne ve Zaman: Olay nerede ve ne
zaman oluyor?
2) Ana ve yardımcı karakterler:Hikâyedeki
insanlar, hayvanlar vb.,
3) Başlangıç olayı: Olayın, problemin
başlangıcı,
4) Problem: Hakkında hikâyenin yazıldığı
durum,
5) Problemi çözme teşebbüsleri,
6) Sonuç,
7) Ana fikir,
8) Reaksiyon.
Sıralanan elementleri "Kınalı Mehmet"
isimli metin üzerinde uygulamaya çalışalım.
KINALI MEHMET (6)
Mehmet'i yirmi yaşına basınca askere
çağırdılar. Bütün köylü, onu davulla zurnayla, dualarla uğurladı.
Acemilik günlerinde, bölük komutanı
askerlerin saçlarına, tırnaklarına, ellerine sık sık bakıyordu. Böyle bir
kontrol gününde komutan, Mehmet'in ellerinin kınalı olduğunu gördü:
- Eline niçin kına yaktın? diye sordu.
Mehmet:
- Bilmiyorum komutanım, dedi. Anam
yaktı bu kınayı.
Bunun üzerine komutan:
- Öyleyse anana mektup yaz. Benden
de selâm söyle. Avucuna niçin kına yaktığını sor, öğren bakalım, dedi.
Mehmet, hemen o akşam mektup yazdı.
Gelen cevapta şöyle diyordu:
"Sevgili oğlum, mektubunu aldık. Hepimiz
de çok sevindik. Avucuna yaktığım kınayı sormuşsun. Komutanına selâm söyle.
Gözlerinden öperim. Hayır duaları ederim. Allah hepinize güç kuvvet versin.
Komutanına de ki; bizde üç şey için kına yakılır: Gelinlik kızlara kına
yakarız, evine barkına sahip olsun diye. Kurbanlık koyunlara kına yakarız,
Allah'a kurban olsun diye. Bir de yavrum, askere giden yiğitlere kına yakarız
biz. Kına yakarız ki, vatana kurban olsun diye. Dedeni Balkanlar'da amcanı
da Çanakkale'de kurban verdik. Gerekirse sen de bu vatana kurban olacaksın
evladım."
Bu cevap, komutanı çok duygulandırmış,
gözleri dolu dolu olmuştu.
(Derleme)
HİKÂYE HARİTASI YÖNTEMİYLE ÖĞRETİMİN YARARLARI
Aşağı yukarı her çocuk hikâye kavramı
hakkında bir takım bilgilerle okula gelir. Ancak onların analizi hakkında
çok fazla bilgileri yoktur. Hikâye çocuk açısından özellikle yetişkinler
(anne, baba, amca, vb.) tarafından kendilerine anlatılan ve hoşça vakit
geçirmelerini sağlayan anlatımlardır. Hikâye haritası öğretmene dersi plânlamada
ve öğretmede yararlı bir yöntemdir. Öğretmen dersten önce öğreteceği metin
üzerinde çalışmalı ve haritasını oluşturmalıdır. Böylece önemli ve önemsiz
bilgiler de birbirinden ayrılmış olacaktır. Hikâye haritası yöntemiyle
çocuğun dikkati önemli detaylara çekilmektedir. Bu etkinliği öğretmen hikâye
okunduktan sonra yapmalıdır. Her öğretmen kendi becerisine dayalı olarak
bunu yapabilir. Hikâye haritası;
* Hikâye elementlerinin kavranması
açısından çocuklara yardımcı olmaktadır,
* Çocuğun hatırlama yeteneğini geliştirir.
Çocuk düzenli bilgilerle zihnine yerleştirdiği olayları daha iyi hatırlar,
* Çocukları aktif olarak derse katma
açısından iyi bir yoldur.
- Harita yarım bırakılıp, çocuklara
tamamlatılır.
- Çocuk soru sormayı ve cevaplamayı
öğrenir. Kim, ne, ne zaman, nasıl soruları sorulup cevaplanır.
Örneğin: Bu hikâye ASKER OCAĞINDA gerçekleşiyor
ve ELE KINA YAKILMASI hakkındadır. Problem KINANIN NİÇİN YAKILDIĞININ bilinmemesidir.
Problemi çözmek için KINALI MEHMET anasına MEKTUP yazdı. Yukarıdaki büyük
harflerle yazılmış kısımlar öğrencilere gerekli sorular sorularak buldurulabilir.
* Grup olarak çalışma yapılabilir,
* Hikâye yazmak ve taslak oluşturmak
için kullanılabilir,
* Çocuk oluşturulan bu düzenli ve ilgili
çerçeveyi kullanarak daha kolay bir şekilde hikâyenin elementlerini belirler,
* Yeniden anlatımı kolaylaştırır ve
yeniden anlatma anlamayı olumlu yönde etkiler,
* Özetlemeye yardımcı olur,
* Öğrencilerin kendi yazıları için
model teşkil eder. Öğrenci yazacağı vakit bu unsurlara dikkat eder.
Sonuç olarak, hikâye haritası
yöntemiyle metinlerin daha etkili bir şekilde öğretilebileceğini söyleyebiliriz.
Çünkü bu yöntem önemli ve önemsiz bilgileri ayırt etmede, öğrencileri (dikkatlerini
önemli unsurlar üzerinde yoğunlaştırmaya) yöneltmede, etkili katılımı sağlamada,
bilgileri organizeli bir şekilde uzun süreli hafızaya yerleştirmede, ön
bilgileri aktif hale getirmede, ileriye dönük tahminler yapmada ve metinler
arası okumada oldukça etkilidir.
Örnek Hikaye Haritası Formu 2
Örnek Hikaye Haritası Formu 3
0 yorum:
Yorum Gönder