Ses 5. Sınıf Fen ve Teknoloji Konu Anlatımı

ses nasıl yayılır, ses nerelerde yayılır, ses nerelerde yayılmaz, ses nasıl oluşur, ses hangi ortamda daha hızlı yayılır, ses yalıtımı, sesin hayatımızdaki yeri, ses ile ilgili meslekler
B. SES

Ses Kaynakları

Ses üretebilen varlıklara ses kaynağı denir.

Ses kaynakları doğal ve yapay olmak üzere 2 şekilde ele alınır.

Doğal Ses Kaynakları  :  Kuş, kedi, köpek, insan ..vb

Yapay Ses Kaynakları : Piyano, radyo, flüt …vb.

Ses Nasıl Oluşur?

Bir flütten ses çıkarabilmek için üfleriz. Flütün içindeki hava deliklerden çıkarken titreşir ve ses oluşur, insanlar konuştuğunda ise ciğerlerimizden gelen hava ses tellerini titreştirir. Böylece ses çıkarmış 

oluruz.

Ses, bir cismin titreşmesi ile oluşur.

Kaynağından çıkan ses, dalgalar hâlinde etrafa yayılır ve biz bu sesleri duyarız.

 

Sesin Yayıldığı Ortamlar

• Tuna, bir çanı sallayarak ses çıkardı. Çandan çıkan sesi hem kendisi hem de kardeşi işitmiştir.

Sonuç: Ses havada yayılır.

• Çanı su dolu kabın içine daldıran Tuna çanı salladı. Oluşan sesi ikisi de duyabilmişti.

Sonuç: Ses sıvı ortamlarda yayılır. Yunuslar gibi denizlerde yaşayan canlılar suda ses çıkararak haberleşirler.

• Tuna, kardeşini diğer odaya göndererek kapıyı kapattı. Çanı sallayarak ses oluşturdu. Kardeşi yanına gelerek sesi duyduğunu söyledi.

Sonuç: Ses katı ortamlarda yayılır.

Ses Nerelerde Yayılmaz?

Havası boşaltılan fanusun içine konulan radyonun sesini duyamayız.

Ses, havasız ortamlarda yayılmaz. Bu nedenle Güneş'te oluşan patlamaları duyamayız.

Oysa Güneş'in ışığı Dünya'mıza ulaşır. Işık, havasız ortamda yayılır.

İçinde hava olan fanusun içindeki radyonun sesini duyabiliriz.

Ses, maddesel ortamlarda yayılır. Uzayda hava olmadığı için ses yayılmaz.

Farklı Maddeler Farklı Sesler Üretir

İlke, masanın üzerindeki eşyalara kaşıkla vurarak farklı sesler oluşturdu.

Çelik tencereden çıkan ses diğer cisimlerden çıkan sesten daha güçlüydü.

Şiddeti en az olan ses plastik toptan çıkmıştı.

Vazodan çıkan ses, karton kutudan çıkan sesten daha ince ve güçlüydü. Aynı büyüklükteki cam ve plastik bardaklardan da farklı sesler çıkmıştı.

Farklı maddelerden yapılan cisimler farklı sesler oluşturur.

Doğa, topunu halı, tahta ve beton zeminlerde sektirerek çıkan sesleri karşılaştırdı.

Aynı ses kaynağı kullanılarak farklı maddelerden oluşan ortamlarda farklı sesler elde edilir.

Ses Kaynaklan Aynı, Ortamlar Farklı

Onur, boş bir kutunun içine kum doldurup ağzını iyice kapatarak bir marakas yaptı. Marakası havada sallayarak çıkan sesi dinledi. Daha sonra marakası su dolu kovanın içinde sallayarak ses çıkardı.

Marakasın çıkardığı sesler havada ve suda farklı işitilir.

Aynı ses kaynağından çıkan sesler farklı ortamlarda birbirinden farklı işitilir.

Ses Hangi Ortamda Daha Hızlı Yayılır?

Denizde yüzerken daldığımızda dalgaların sürüklediği taşların sesini duyarız. Sürüklenen taşların sesini suyun dışında iyi duyamayız. Suyun içindeyken bu sesi daha iyi duyarız.

Ses, suda havadan daha hızlı yayılır.

Demir bir boruya çubukla vurduğumuzda boruya kulağını dayamış olan bir arkadaşımız çıkan sesi hemen duyar. Bu ses, havada ve suda bu kadar hızlı yayılmaz.

Ses, katı maddelerde sıvılardan daha hızlı yayılır.

Ses Yalıtımı

Yün, pamuk, plastik, köpük, cam yünü gibi maddeler sesi az iletir. Ses yalıtımı, sesin yayılmasının önlenmesidir. Ses yalıtımında yukarıda sözü edilen maddeler gibi sesi az ileten maddeler kullanılır.

Ses bulunduğu ortama göre yayılır.

insanlar, sesin bu özelliğinden yararlanarak ses yalıtım malzemeleri yapmıştır. Binalarda katlar arasına ve binanın duvarlarına köpük, lastik vb. maddeler konularak sesin diğer katlara yayılması ve dışarıdaki seslerin içeri girmesi önlenmiş olur.

Teknoloji geliştikçe ses yalıtımında da gelişme olmuştur. Maddesel ortamlarda yayılan ses, havasız ortamlarda yayılmaz. Son yıllarda yaygın olarak kullanılan, aralarındaki hava

boşaltılmış çift camlar çok iyi ses yalıtımı sağlamaktadır. Böylece dış ortamdaki sesin iç ortama girmesi engellenmiş olur.

Uçak, araba, otobüs  gibi taşıtlarda motorun sesi gürültüye neden olur. Bu gürültünün ve taşıtlar ilerlerken çıkan sesin yolcuları rahatsız etmemesi için taşıtlarda da ses yalıtımı yapılır.

Egzozlara takılan susturucular da bu amaçla kullanılır.

Sesin Yaşamımızdaki Yeri

İlk insanlar iletişim kurarken çeşitli sesler çıkarıyorlardı. Daha sonra anlamlandırılmış sözlerle konuşarak anlaşmaya başladılar.

Bazı hayvanlar da birtakım sesler çıkararak iletişim kurar. Balina ve yunuslar özel sesler çıkararak anlaşır.

Ses, konuşmanın yanında birçok alanda uyarı amaçlı kullanılır.

• Biri bizi aradığında ya da mesaj gönderdiğinde telefonumuz uyarı sesi verir.

Arabayı kullanan sürücüler herhangi bir tehlike anında yayaları ya da diğer taşıt sürücülerini uyarmak için korna çalar.

• İtfaiye, ambulans gibi araçlar gideceği yere kısa sürede ulaşmak için uyarı sesi çıkarır.

• Birçok iş yeri ve evlerde bir yangın durumunda insanları uyarmak için ısı ve dumana karşı duyarlı yangın alarm sistemleri

kullanılır. Bu sistemler güçlü ses çıkararak bizi uyarır.

• Günümüzde kullanılan bazı taşıtlar da kapı açık kaldığında, emniyet kemeri takılmadığında, farlar açık unutulduğunda sesli uyarı sinyali vererek sürücüyü uyarır.

• Bazı elektronik aletler yaptığı iş sona erdiğinde ses çıkararak uyarı verir. Örneğin, bazı fotokopi makineleri belirtilen sayıda fotokopi çektiğinde uyar> sesi verir.

GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE SES

İnsanoğlu önce sesin tellerde iletimini başardı.

Bunu Graham Bell adlı bilim adamı başarmıştır. Telefonun icat edilmesinden sonra radyo ve telsiz de sesin iletiminde kullanılmıştır.

Sesin kaydedilmesi ve kaydedilen sesin dinlenebilmesini sağlayan fonograf icat edildi. Thomas Edison tarafından icat edilen bu alet, sesin kaydı ve dinlenmesini sağlayan birçok aygıtın gelişmesinin başlangıcı olmuştur.

Sesler plak üzerine kaydedildi. Plaklara kaydedilen sesler gramofon denilen aygıtla dinleniyordu. Gramafonda bir kol çevrilerek, sıkışan yay plağı döndürüyordu.

Ses ve görüntüyü birlikte kaydedebilen video kameralar geliştirildi. Kasetlere görüntünün yanında ses de kaydedildi.

Fonograf gibi sesin kaydedilmesini ve dinlenmesini sağlayan kasetçalar kullanılmaya başlandı. Ses, kasetlerdeki şeritlere kaydediliyor ve kasetçalarda dinlenebiliyordu.

Plaklara kaydedilen sesin dinlenmesi için elektrik ya da pille çalışan pikaplar geliştirildi.

Günümüzde ses ve görüntüler CD ve DVD'lere kaydedilmektedir. Bunlar hem daha çok hem de daha kaliteli ses ve görüntü kaydetmektedir.

Ses İle İlgili Meslekler

Sesin kaydedilmesi ve dinlenmesini sağlayan elektronik cihazların yapımında elektronik mühendisleri görev yapar.Sinema ve TV filmleri, birçok televizyon ve radyo programında sesin kaydı ve düzenini sağlayan görevliler ses yönetmenleridir.

Sesin şiddetini yükselten mikrofon gibi aletlerin kullanımı, sinema, tiyatro, konferans salonlarında ve konserlerde ses düzeninin sağlanması için bu alanda uzman kişiler görevlendirilir.

Gürültü, Sağlığımızı Bozabilir
Rahatsızlık veren seslere gürültü denir. Gürültü kirliliği (ayrıntılı bilgi için tıklayınız) olarak da adlandırılan yüksek sesin sağlığımıza birçok olumsuz etkisi vardır.

Kalıcı ve geçici işitme kaybı,
Stres,
Mide hastalıkları (Ülser, gastrit vb.
Dolaşım sistemi bozuklukları gibi rahatsızlıklar bunlardan bazılarıdır.

Işık ve Ses Arasındaki Farklılıklar

                     Işık                                                                    Ses

Madde olmayan ortamlarda da yayılır.                             Katı, sıvı, gaz ortamlarda yayılır.
Opak maddelerden geçemez.                                          Havasız ortamlarda (boşlukta) yayılmaz.
Doğrular boyunca yayılır.                                                Opak maddelerde de yayılır.
Doğrusal bir yol izlediği için daha hızlı yayılır.                    Yayılırken doğrusal bir yol izlemez.

Benzerlikler

Ses de ışık gibi enerji türüdür. Her ikisi de her yöne yayılır, kirliliğe neden olur. Etkileri farklı olmasına rağmen ikisinin de yol açtığı kirlilik sağlığımızı ^olumsuz etkiler. Teknolojik gelişmeler iki enerji türünün de etkisini artırmıştır.

Tüm 5. Sınıf Fen ve Teknoloji Konuları İçin Tıklayınız

Benzer Yazılar