Maddenin Ayırt Edici Özellikleri 5. Sınıf Fen ve Teknoloji Konu Anlatımı

D. MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ

Maddeleri Ayırt Etmemizi Sağlayan Özellikler

Maddeleri görülebilen ve hissedilebilen özelliklerine göre ayırt edebiliriz. Ancak renkleri, yumuşaklıkları, biçimleri, büyüklükleri aynı olan birçok madde olabilir.

Maddenin ölçülebilen özellikleri olan kütle ve hacimlerine bakarak maddeleri ayırt edemeyiz. Eşit kütle ve hacme sahip birçok madde vardır. 1 kg elma ile 1 kg portakalın kütlesi eşittir. Ayrıca maddelerin kütleleri ve hacmi, maddenin kırılması ya da buharlaşması durumunda da değişir.

Maddeleri birbirinden ayırmak için değişmeyen özelliklerini belirlememiz gerekir. Saf su her sıcaklıkta buharlaşır ama her sıcaklıkta kaynamaz. İçinde kendinden başka madde olmayan maddelere saf madde denir. Saf maddeler belli bir sıcaklıkta kaynamaya başlar.

Kaynama Noktası

Saf su 100 °C'ta kaynamaya başlar.Kaynama süresince suyun sıcaklığı hiç değişmez, sabit kalır. Bu sıcaklığa suyun kaynama noktası denir.

Erime ve Donma Noktası

Katı bir madde ısı alarak erir, sıvı bir madde ısı vererek donar. Erime ve donma olayları aniden gerçekleşmez. Katı bir madde yeterli sıcaklığa sahip bir ortamda bir süre sonra erir.

Bir kaba buz koyup oda sıcaklığında beklettiğimizde buz hemen erimez. Buzun sıcaklığı 0 °C'a ulaştığında erimeye başlar. Erime süresince sıcaklık hep aynı kalır. Bu sıcaklığa erime noktası denir.

Suyun sıcaklığı 0 °C'a kadar düştüğünde su donmaya başlar. Su tamamen donana kadar sıcaklık sabit kalır. Bu sıcaklığa donma noktası denir.

Not :Saf bir maddenin erime ve donma sıcaklığı eşittir. Su 0 °C'te donmaya başlar, buz 0 °C'ta erimeye başlar.

Sıvıların donma sıcaklıkları farklıdır.

Kükürt 119 °C, naftalin 80 °C, bakır 1083 °C, demir 1560 °C, kurşun 327 °C, altın 1065 °C'ta erir ve donar.

Erime ve donma noktası, sıvıların cinsine göre farklılık gösterir. Bu nedenle erime ve donma noktası ayırt edici bir özelliktir.

Erime ve Donma Olaylarından Nasıl Yararlanırız?

Birçok eşya ve aletin yapımında maddelerin erime ve donma sıcaklıkları dikkate alınır.
Tencere ve fırın tepsileri yapılırken erime noktası yüksek olan maddeler seçilir.
Ampullerde kullanılan teller 2000 °C'a kadar ısıtıldığında bile erimez.
Araba motorlarında da erime sıcaklığı yüksek olan metaller kullanılır.

Not:Şeker, tahta gibi maddeler ısıtıldıklarında erimeden bozunur. Bu nedenle erime sıcaklıkları yoktu

Hangisi Yüzer? Hangisi Batar?

İlsu, geniş cam bir kaba su doldurdu. Suyun içine tahta, toplu iğne, leblebi, mercimek, metal düğme ve tahta düğme attı. Hangi maddelerin batıp,hangilerinin batmayacağını öğrenmek istiyordu.

İlsu gözlemlerini aşağıdaki gibi not etti.

1.            Tahta suda yüzdü, toplu iğne battı. Tahta, toplu iğneden büyük ve ağırdır.

2.            Bir leblebi tanesi, mercimeklerden büyük olduğu hâlde suda yüzdü.

3.            Aynı büyüklükte olmalarına rağmen tahta düğme yüzdü, metal düğme battı.

Sonuç: Kütle ve hacim, maddelerin suda yüzmesi ya da batmas>nda tek baş>na etkili değildir.

Suda yüzen maddenin kütlesi artırılsa bile batmaz. Deneydeki tahta parçası, tahta düğmeden ağırdır ama ikisi de batmadı.

Maddenin hacminin büyük ya da küçük olması yüzme ve batmayı etkilemez. Eşit büyüklükteki düğmelerden metal olan batmıştır. Çünkü metal düğmenin yoğunluğu suyun yoğunluğundan büyüktür. Tahta düğmenin yoğunluğu suyun yoğunluğundan küçük olduğu için batmaz. Buna göre mercimek leblebiden, toplu iğne tahtadan daha yoğundur.

Kütlesi hacmine göre büyük olan maddelere yoğun maddeler denir.

Hangisi Daha Yoğun?

Burak, özdeş (aynı özelliklere sahip) beherlere eşit miktarlarda zeytinyağı, bal ve su koydu. Sıvıları terazide tartarak kütlelerini ölçtü.

Ölçüm sonuçlarına göre maddeleri kütlesi büyük olandan küçük olana doğru bal, su ve zeytinyağı olarak sıraladı.

Burak, sıvıların hepsini bir kaba boşalttı. Bal kabın dibine çökerken zeytinyağı en üstte kaldı. Burak bu maddeleri yoğunluklarına göre büyükten küçüğe doğru bal, su ve zeytinyağı olarak sıraladı.

Eşit hacimli maddelerden kütlesi büyük olan daha yoğundur. Yoğun maddelerin birim hacimdeki madde miktar> daha fazladır. O hâlde bir maddenin yoğunluğu kütle ve hacim değerlerinin ikisiyle de ilişkilidir.

Yoğunluğu Hesaplama

Maddenin birim hacmindeki kütlesi yoğunluk olduğuna göre bir maddenin yoğunluğunu belirlemek için kütle ve hacmini bilmeliyiz.

Yoğunluk = Kütle (g) + Hacim (mL)

Yoğunluğu sudan küçük olan maddeler suda yüzer, yoğunluğu sudan büyük olan maddeler suda batar.

Maddeleri yoğunluklarına bakarak ayırt edebiliriz.Çünkü her maddenin kendine özgü bir yoğunluğu vardır.

Su Buzdan Yoğun mudur?

Su dolu bardağa birkaç tane buz attığımızda buz suda yüzer. O hâlde buzun yoğunluğu, suyun yoğunluğundan küçüktür.

Eriyen katı maddelerin yoğunluğu azalır ancak buz erirken yoğunluğu artar.

Su, yüzeyden donmaya başlar. Su, buzdan yoğun olduğu için buz üstte kalır. Donan göllerin yüzeyinde buz olmasına rağmen buzun altında su bulunur. Buzun altındaki suda canlılar yaşayabilir. Çünkü buz, suyun sıcaklığını korur, donmasını önler. Suyun bu özelliği olmasaydı göl ve denizlerin dipleri buzlarla kaplı olur, içlerinde canlılar yaşayamazdı.

Maddelerin Özellikleri ve Kullanım Alanları

Maddeler, birtakım  özelliklerine göre farklı alanlarda kullanılır. Taşıtların yapımında demir, çelik, alüminyum gibi dayanıklı maddeler tercih edilir. Bu maddelerin yoğunluğu fazladır.

Kayık, sandal gibi küçük su taşıtları suda batmadığı için tahtadan yapılır.

Binaların iskeletinde dayanıklı olduğu için demir kullanılır. Isıyı az ilettiği için tencere ve tava sapları sert plastikten yapılır.

Elektrik tellerinde yoğunluğu alüminyum ve demirden fazla olan bakır kullanılır. Bakır aynı zamanda hafif ve ekonomiktir.

Benzer Yazılar